การศึกษาการเปลี่ยนแปลงพิธีกรรมหลังความตายของกลุ่มชาติพันธุ์โส้ในแอ่งสกลนคร

ผู้แต่ง
ภาณุพันธ์ จิตธรรม,เกวลิน ตาทิพย์,วิสุรดา ยืนยง,ชนายุทธ คนยืน,จันทร์จิรา นนทะเสน,ศิริลักษณ์ ยินดี,ปฏิญญา สุวรรณ์,โยษิตา ทำเลดี,นริน นันทตา, ปกกสิณ ชาทิพฮด

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาบริบททางสังคมและวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์โส้ในแอ่งสกลนคร และ 2) เพื่อวิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงของประเพณีเกี่ยวกับพีกรรมหลังความตายของกลุ่มชาติพันธุ์โส้ในแอ่งสกลนคร โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ ด้วยการสัมภาษณ์เชิงลึกกลุ่มตัวอย่างผู้ที่มีองค์ความรู้เกี่ยวกับพิธีกรรมหลังความตาย และผู้ที่เข้าร่วมประกอบพิธีศพ โดยเป็นกลุ่มชาติพันธุ์โส้ที่อาศัยอยู่ในชุมชนบ้านกุสุมาลย์ หมู่ 6 บ้านโนนหอม หมู่ 11 และบ้านอีกุด หมู่ 2 ตำบลกุสุมาลย์ อำเภอกุสุมาลย์ จังหวัดสกลนคร จำนวน 15 คน วิเคราะห์และนำเสนอผลด้วยการพรรณนาวิเคราะห์ ผลการวิจัยพบว่า กลุ่มชาติพันธุ์โส้เป็นผู้อพยพมาจากฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขงมาตั้งถิ่นฐานในจังหวัดสกลนครและนครพนม พบมากที่สุดที่อำเภอกุสุมาลย์ กลุ่มชาติพันธุ์โส้ยังคงดำรงชีพด้วยการเกษตรกรรม นิยมเลี้ยงสัตว์ไว้บริโภคและจำหน่าย นอกจากนี้ ยังมีวิถีชีวิตที่สอดคล้องกับฮีต 12 การทอผ้าและงานจักสานยังเป็นงานที่สืบทอดปฏิบัติเมื่อว่างเว้นจากการทำนา กลุ่มชาติพันธุ์โส้มีวัฒนธรรม ประเพณี และพิธีกรรมที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว ได้แก่ โส้ทั่งบั้ง เหยา แซงสนาม การเลี้ยงผีปู่ตา โดยเฉพาะโส้ทั่งบั้งในประเพณีโส้รำลึกที่จัดขึ้นเป็นประจำทุกปีเพื่อให้กลุ่มชาติพันธุ์โส้ได้รำลึกถึงบุญคุณของบรรพบุรุษและการสร้างสำนึกทางประวัติศาสตร์ของกลุ่มชาติพันธุ์โส้ ส่วนการเปลี่ยนแปลงของประเพณีเกี่ยวกับพิธีกรรมหลังความตายของกลุ่มชาติพันธุ์โส้ในแอ่งสกลนคร พบว่า มีการเปลี่ยนแปลง 3 ด้าน ได้แก่ 1) การเปลี่ยนแปลงด้านสังคม เป็นการเปลี่ยนแปลงเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่างครอบครัว เครือญาติ และคนในชุมชน ซึ่งรูปแบบของการเปลี่ยนแปลงดังกล่าวมีบริบทที่แตกต่างกันไปในแต่ละชุมชน 2) การเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ เป็นการเปลี่ยนแปลงด้านธุรกิจการผลิตสินค้าเกี่ยวกับพิธีกรรมหลังความตาย เช่น ธุรกิจจัดดอกไม้และสถานที่ ธุรกิจโรงน้ำแข็งและน้ำดื่ม ธุรกิจโลงศพ ธุรกิจเช่าเต็นท์ เป็นต้น และ 3) การเปลี่ยนแปลงด้านสิ่งแวดล้อม เป็นการเปลี่ยนแปลงรูปแบบพิธีกรรมหลังความตายจากการใช้ทรัพยากรธรรมชาติในชุมชน มาเป็นการใช้เทคโนโลยี และเครื่องมืออำนวยความสะดวกเกี่ยวกับพิธีกรรมหลังความตาย

คำสำคัญ

การเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรม / พิธีกรรมหลังความตาย / กลุ่มชาติพันธุ์โส้ในแอ่งสกลนคร